Παιδικοί φόβοι και φοβίες-Πως θα μάθουμε στα παιδιά να τους αντιμετωπίζουν

Ο φόβος είναι ένα από τα κυρίαρχα συναισθήματα και αναπόσπαστο κομμάτι των ανθρώπων, καθώς όλοι μας, αργά ή γρήγορα θα βρεθούμε αντιμέτωποι μαζί του.Λειτουργει σαν άμυνα εφόσον χάρη στο φόβο, ο οργανισμός τίθεται σε κατάσταση ετοιμότητας για την αντιμετώπιση της απειλής, του κινδύνου. Πρόκειται για ένα δυσάρεστο αρνητικό συναίσθημα. Είναι όμως μια ζωτική αντίδραση προσαρμογής, υπό την έννοια ότι εξασφαλίζει στο παιδί την ετοιμότητα να αντιμετωπίζει καταστάσεις ανάγκης.

Πολλοί παιδικοί φόβοι είναι φυσιολογικές συνέπειες της διαδικασίας ανάπτυξης των παιδιών και υποχωρούν συνήθως με το πέρασμα του χρόνου. Είναι, επομένως, αναμενόμενο για τα παιδιά, να έχουν συγκεκριμένους φόβους ανάλογα με την ηλικία τους.

Τι φοβούνται τα παιδιά ανάλογα με την ηλικία τους:

Έτσι το αναπτυξιακό στάδιο 0-6 μηνών χαρακτηρίζεται από το φόβο για την απώλεια τροφής, για τους δυνατούς θορύβους και τις ξαφνικές κινήσεις.

Την περίοδο 7- 12 μηνών είναι χαρακτηριστικοί οι φόβοι για τους ξένους, για την ξαφνική εμφάνιση μεγάλων αντικειμένων, για τους δυνατούς θορύβους.

Κατά το 1ο έτος κυριαρχεί ο φόβος του αποχωρισμού από τους γονείς, για τους ξένους,

για τους τραυματισμούς και ο φόβος της τουαλέτας.

Κατά το 2ο έτος τα νήπια φοβούνται τα μεγάλα ζώα, τα σκοτεινά δωμάτια, τα μεγάλα αντικείμενα, τις μηχανές με τους δυνατούς θορύβους, τις ξαφνικές αλλαγές του περιβάλλοντός τους.

Κατά το 3ο έτος φοβούνται τα σκοτεινά δωμάτια, τις μάσκες, τα μεγάλα ζώα και τον αποχωρισμό από τους γονείς.

Κατά το 4-5ο έτος εξακολουθούν να φοβούνται το σκοτάδι και ακόμη, το θόρυβο τη νύχτα, τα μεγάλα ζώα, τα φίδια τον αποχωρισμό από τους γονείς και τους κακούς ανθρώπους.

Κατά το 6-7ο έτος φοβούνται τα φαντάσματα, τα τέρατα, τις μάγισσες, το να είναι μόνα τους, τους κεραυνούς και τις αστραπές.

Κατά το 8-9ο έτος το σκοτάδι, τους κακούς ανθρώπους, τα όπλα, το να είναι μόνα τους, τα ζώα,τα άσχημα όνειρα και τα ατυχηματα

Κατά το 10-11ο έτος, το σκοτάδι, τους κακούς ανθρώπους, τα κακά όνειρα, την τιμωρία, τους ξένους,το να είναι άρρωστα,τα διαγωνίσματα και τους βαθμους

Στην εφηβεία χαρακτηριστικοί είναι οι φόβοι για την αποτυχία στο σχολείο, τις προσωπικές σχέσεις, τον πόλεμο, τα διαγωνίσματα, την εγκυμοσύνη, το να είναι μόνα τους ή οι φόβοι τους μπορεί να αφορούν οικογενειακά θέματα.

Γενικά παρατηρείται μια μείωση φόβων στα παιδιά 7-10 ετών.Πολλοί από αυτούς τους φόβους εξαφανίζονται καθώς το παιδί μεγαλώνει. Η ένταση του φόβου καταλήγει να σχετίζεται με τη μάθηση και την απόκτηση εμπειρίας στο παιδί. Με την αυξανόμενη ωριμότητα και την εμπειρία ένα παιδί είναι σε θέση να καταλάβει ότι τα προηγούμενα φοβογόνα ερεθίσματα δεν είναι τελικά απειλητικά και ότι επίσης έχουν πλέον την ικανότητα να τα αντιμετωπίσουν.

Πότε όμως ένας φόβος μετατρέπεται σε φοβία:

 Η φοβία έχει να κάνει με την ένταση, τη συχνότητα και τον τρόπο εμφάνισης του συναισθήματος. Πιο συγκεκριμένα:

• Η παιδική φοβία εμφανίζεται πιο συχνά και έχει μεγαλύτερη διάρκεια

• Παρεμποδίζει την καθημερινή ζωή και τη λειτουργικότητα του παιδιού, αφού πολύ συχνά αποφεύγει να έρθει αντιμέτωπο με το φοβικό ερέθισμα/κατάσταση

• Οι αντιδράσεις των παιδιών είναι πιο έντονες και συνοδεύονται από ψυχοσωματικά συμπτώματα και πιθανές διαταραχές του ύπνου

• Δεν μπορούμε να αποδώσουμε στις παιδικές φοβίες μία λογική βάση

• Η αντιμετώπισή τους απαιτεί ένα υποστηρικτικό κοινωνικό και οικογενειακό δίκτυο και ειδική διαχείριση, πιθανότατα από ειδικό ψυχικής υγείας, καθώς είναι επίμονες και είναι δύσκολο να υποχωρήσουν από μονές του.

Πώς μπορούν οι γονείς να αντιμετωπίσουν τους φόβους

• Να μη μεταδίδουν στο παιδί τους δικούς τους φόβους.

• Να μην πανικοβάλλονται και μεγαλοποιούν τους φόβους του παιδιού δίνοντας υπερβολική προσοχή στην παραμικρή εκδήλωση φόβου

• Να μην ειρωνεύονται τους φόβους του παιδιού, οι οποίοι μπορεί να μοιάζουν παράλογοι ή και αστείοι στα μάτια τους αλλά να είναι πρόθυμοι να ακούσουν το παιδί και να του συμπαρασταθούν.

• Να μην εξαναγκάζουν βίαια και χωρίς καμιά προετοιμασία το παιδί να πλησιάζει το αντικείμενο του φόβου του.

• Να διερευνούν την πιθανή πηγή του φόβου προκειμένου να παράσχουν στο παιδί τις απαραίτητες λογικές εξηγήσεις και έμπρακτες αποδείξεις ως προς την απουσία πραγματικού κινδύνου.

• Να μη φοβίζουν σκόπιμα το παιδί λέγοντάς του ότι «αν δεν είναι καλό παιδί θα το πάρει ο «μπαμπούλας» ή η «αστυνομία». Αν οι ενήλικες προσπαθούν να ελέγξουν τη συμπεριφορά των παιδιών με τη χρήση του φόβου, δεν θα πρέπει στη συνέχεια να απορούν γιατί τα παιδιά φοβούνται!

• Να χρησιμοποιήσουν εικονογραφημένα παιδικά βιβλία με παιδιά που φοβούνται αλλά τελικά ξεπερνάνε τους φόβους τους, τα οποία κυκλοφορούν στα βιβλιοπωλεία. Τα παιδιά ταυτίζονται με τον ήρωα του βιβλίου και τους βοηθαει να ξεπεράσουν ευκολότερα το φόβο τους.

Όταν η φοβία επιμένει, καλό θα ήταν να επισκεφτούμε έναν ειδικό. Εκείνος θα βοηθήσει αφενός το παιδί να την αντιμετωπίσει και αφετέρου θα διαπιστώσει κατά πόσο η φοβία είναι αυτό που πραγματικά ταλαιπωρεί το παιδί ή υπάρχουν άλλες συναισθηματικές δυσκολίες που το δυσκολεύουν.